Dạy học truyền thống là các phương pháp, cách thức dạy học quen thuộc đã có từ lâu. Dạy học truyền thống ít hoặc thậm chí không có ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy. Phương pháp dạy học truyền thống lấy giáo viên làm trung tâm, thầy cô là người trực tiếp giảng dạy kiến thức cho học sinh. Học sinh chỉ tiếp thu 1 chiều, chú ý lắng nghe, ghi chép và học thuộc lại toàn bộ kiến thức được giáo viên hướng dẫn. Phương pháp giảng dạy truyền thống có những ưu điểm mà chúng ta không thể phủ nhận. Chẳng hạn như đây là phương pháp tối ưu giúp giảng viên có thể truyền đạt một khối lượng kiến thức lớn trong một khoảng thời gian ngắn; Giảng viên hoàn toàn chủ động trong giờ giảng của mình, không gặp khó khăn trở ngại đối với những vấn đề có thể nảy sinh trên lớp; Học viên tiếp thu được nhiều kiến thức khi họ nhận được càng nhiều thông tin từ giảng viên; Giảng viên là người hoàn toàn chủ động quyết định nội dung bài giảng.

Tuy nhiên, trái ngược lại với các nhận định trên đây, điều mà tất cả các giảng viên dễ dàng nhận thấy khi đứng lớp đó là: nếu thuyết trình trong một khoảng thời gian dài thì hầu hết học viên đều mệt mỏi khi phải ngồi lắng nghe mà không được chủ động tham gia vào bài giảng. Mặc dù các giảng viên hoàn toàn chủ động về thời gian và nội dung giảng dạy, nhưng giảng viên cũng vẫn rất mệt mỏi như học viên. Mặt khác, chỉ có mỗi giảng viên là người trình bày, nên dường như giảng viên là người chịu trách nhiệm duy nhất về thành công và chất lượng bài giảng. Điều này không thể khuyến khích học viên tích cực học tập và có tâm lý ỷ lại vào giảng viên. Trong thực tế, rất nhiều học viên không thể nhớ được hết những gì mà giảng viên trình bày và thậm chí còn nhớ rất ít. Hơn nữa, việc học viên ghi nhớ những kiến thức mà giảng viên truyền đạt trên lớp không đồng nghĩa với việc học viên hiểu và có thể vận dụng được trong thực tế. Bên cạnh đó, vì học viên không có cơ hội để chia sẻ, đóng góp những kiến thức và kinh nghiệm của mình nên giảng viên đôi khi sẽ trình bày lại những kiến thức mà học viên đã biết rồi hoặc không cần thiết. Ngoài ra, giảng viên không thể thu nhận được ý kiến phản hồi từ người học nên họ cũng không thể biết được những nội dung nào mà học viên đã hiểu, chưa hiểu và những nội dung nào cần thiết phải điều chỉnh lại.

Giảng dạy theo phương pháp tích cực thực chất là tiếp thu mọi tinh túy của phương pháp giảng dạy truyền thống, đồng thời tích cực hóa việc giảng dạy và nhất là việc học tập của người học lên mức tối đa.

Phương pháp này ra đời và được áp dụng rộng rãi dựa trên cơ sở phát triển của khoa học công nghệ trong thời gian gần đây, trái ngược với nó là khả năng không thể dạy hết cho người học mọi điều. Sự chêch lệch giữa kiến thức thực tế và kiến thức thu được từ nhà trường. Thực trạng giảng dạy còn quá nặng về lý thuyết, còn quá coi trọng vai trò của người dạy, chưa sát thực và chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tế. Bên cạnh đó, sự thụ động trong học tập của người học so với vai trò truyền tải của người dạy còn cao khi mà số lượng người học trong một lớp ngày càng tăng. Ngoài ra những hạn chế về phương thức đánh giá người học, việc đánh giá còn quá nặng về kiểm tra khả năng học thuộc. Bởi vậy phương pháp dạy học tích cực đang được ứng dụng rộng rãi tại nhiều trường học ở Việt Nam và nhiều quốc gia trên thế giới. Phương pháp này mang lại hiệu quả cao trong công tác giảng dạy và học tập nhờ thúc đẩy sự sáng tạo, tính chủ động, sự tích cực… của người học. Phương pháp dạy học dựa trên việc giải quyết vấn đề xuất phát từ tình huống thực tế của cuộc sống, thực tế nghề nghiệp được xây dựng dựa trên những yêu cầu sau:

Một là, phải có một tình huống cụ thể cho phép ta đặt ra được một vấn đề. Các nguồn lực (trợ giảng, người hướng dẫn, tài liệu, cơ sở dữ liệu….) đều được giới thiệu tới người học và sẵn sàng phục vụ người học.

Hai là, các hoạt động phải được người học triển khai như đặt vấn đề, quan sát, phân tích, nghiên cứu, đánh giá, tư duy,…

Ba là, kiến thức cần được người học tổng hợp trong một thể thống nhất (chứ không mang tính liệt kê), điều đó cũng có nghĩa là việc giải quyết vấn đề dựa trên cách nhìn nhận đa dạng và chứng tỏ được mối quan hệ giữa các kiến thức cần huy động. Các hình thức đánh giá phải đa dạng cho phép chúng ta có thể điều chỉnh và kiểm tra quá trình sao cho không chệch mục tiêu đã đề ra.

Học viên các lớp trung cấp Lý luận chính trị hầu hết có nhiều kinh nghiệm thực tiễn được tích lũy trong quá trình công tác tại địa phương. Những năm gần đây, trình độ không ngừng được nâng cao, đa phần đạt trình độ đại học thậm chí cao học. Cơ sở vật chất của nhà trường cũng ngày một hoàn thiện, là những yếu tố cơ bản giúp giảng viên dễ dàng sử dụng phương pháp giảng dạy tích cực. Để vận dụng tốt phương pháp giảng dạy tích cực tại các lớp trung cấp Lý luận chính trị, theo tôi cần đáp ứng một số nguyên tắc cơ bản sau:

Đối với giảng viên, nguyên tắc cơ bản của việc áp dụng phương pháp giảng dạy tích cực đó là lấy học viên làm trung tâm. Điều này làm cho giảng viên không còn chủ động tuyệt đối như khi sử dụng phương pháp truyền thống nữa. Bởi vậy, yêu cầu bắt buộc đối với giảng viên là phải chuẩn bị thật kỹ nội dung bài học, tham khảo nhiều tài liệu liên quan. Có “kịch bản” chi tiết để dẫn dắt bài giảng, tránh những vấn đề tranh luận lan man, lạc đề, không đi vào trọng tâm, nhất là khi áp dụng phương pháp thảo luận nhóm và phương pháp hỏi chuyên gia. Vì tính chất, nội dung bài giảng ở các lớp trung cấp Lý luận chính trị cơ bản mang tính khoa học hàn lâm hoặc trích dẫn từ chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nên khi áp dụng phương pháp trực quan trong phương pháp giảng dạy tích cực, cần tránh những hình ảnh giản đơn, làm tầm thường hóa bài giảng.  Để việc đọc tài liệu của học viên có hiệu quả, giảng viên nên đưa ra trước các câu hỏi, yêu cầu học viên nghiên cứu tài liệu để trả lời những câu hỏi đó. Việc làm này sẽ giúp học viên nghiên cứu một cách trọng tâm, đúng mục tiêu của bài học. Đối với môn học có bài tập thì nên yêu cầu làm các bài tập phù hợp sau từng nội dung nghiên cứu. Khi lên lớp, yêu cầu học viên trình bày lại các vấn đề đã nghiên cứu để kiểm tra mức độ hiểu bài của học viên (trả lời các câu hỏi đã cho trước). Nên khuyến khích học viên trình bày các vấn đề theo ý hiểu, tránh để học viên nói lại các vấn đề của bài học như học thuộc lòng mà không nắm được bản chất của vấn đề. Giảng viên giảng giải những vấn đề mà học viên hiểu chưa đúng và giải đáp các thắc mắc cho họ. Nếu đủ điều kiện thì tổ chức thảo luận ngắn để làm rõ các vấn đề thuộc về bản chất. Để thúc đẩy học viên hăng hái tham gia học tập (trình bày, phát biểu ý kiến, sửa bài tập) nên cho điểm khuyến khích (mang tính tượng trưng) đối với các học viên tích cực xây dựng bài. Ngược lại, cũng cần cho điểm phạt nếu học viên không chuẩn bị bài trước khi lên lớp. Có vậy mới tích cực hóa học viên trong quá trình học.

Khi áp dụng phương pháp giảng dạy tích cực, người học sẽ được rèn luyện kỹ năng này một cách thường xuyên từ đó sức mạnh của làm việc tập thể sẽ được phát huy và các khó khăn cần khắc phục. Nhiều hoạt động sẽ diễn ra hơn khi tổ chức dạy học tích cực. Điều này đồng nghĩa với tăng mức độ tương tác, lớp học sẽ sôi động và đầy hứng khởi. Sử dụng phương pháp giảng dạy tích cực mục đích nhằm phát huy tính chủ động, tích cực của người học, cũng có nghĩa học viên là trung tâm của bài học chứ không phải giảng viên. Để buổi học thành công, yêu cầu bắt buộc đối với học viên, theo tôi đó là: Phải đọc trước bài học và các tài liệu tham khảo liên quan đến bài học; Chủ động soạn trước các câu hỏi và bài tập tình huống mà giảng viên đưa ra từ trước; Thông qua quá trình chuẩn bị, học viên phải tìm ra các vấn đề mới đồng thời tập thói quen thuyết trình trước đám đông để trao đổi với các thành viên trong nhóm.

Thực giảng trên lớp còn căn cứ vào nhiều yếu tố như: trình độ học viên, độ tuổi, nghề nghiệp công tác, đặc thù bộ môn… Việc chủ động, sáng tạo trong từng tình huống sư phạm cụ thể chính là luôn là chìa khóa vạn năng giúp giảng viên hoàn thành tốt một bài giảng sử dụng phương pháp giảng dạy tích cực./.

ThS. Phạm Văn Dũng

Giảng viên Khoa: Lý luận cơ sở